Warszawskich dworców koleje

Przybyszom spoza stolicy obecny układ dworców kolejowych (i związanych z nimi torów) w Warszawie może wydać się nieco zagmatwany. Mamy co prawda Dworzec Centralny, z którego istotnie i niezaprzeczalnie da się wsiąść do każdego pociągu dalekobieżnego (tj. o randze TLK, Inter-Regio lub wyższej). Z osobówkami "darmowej Edyty" czyli pociągami KM sprawa nie jest już jednak tak oczywista. No bo jak prosto wytłumaczyć owym przybyszom, że w zależności od kierunku w jakim chcą się udać muszą przetransportować się na Dworzec Śródmieście, peron 8 Dworca Zachodniego lub na Dworzec Wileński - zupełnie odseparowany od Linii Średnicowej ? Do tego dodać należy iż niektóre pociągi KM jak i SKM, które zdawałoby się powinny jechać przez Śródmieście, jadą jednak przez Centralną, bo np. wagony piętrowe nie mieszczą się w "podmiejskiej" części tunelu... Gmatwaniny dopełni opowieść jak dojechać do Podkowy Leśnej - czyli wytłumaczenie drogim gościom czym jest oddzielna linia WKD :)

Owy galimatias, jak to często bywa, ma podłoże historyczne. Zanim bowiem powstało coś takiego jak - ujmijmy to w ten sposób - "główna" linia kolejowa Warszawy (czyli Linia Średnicowa), łącząca w dość prosty sposób główne dworce - Wschodni, Centralny i Zachodni, do miasta doprowadzane były sukcesywnie z różnych stron świata niezależne od siebie linie kolejowe. Z każdą linią związane były osobne, budowane dla niej dworce. Można więc powiedzieć, że Warszawa miała nie jeden lecz kilka równocześnie istniejących dworców "głównych".

Mniej więcej chronologicznie powstawały więc:

* Kolej Warszawsko-Wiedeńska wraz z Dworcem Wiedeńskim (Al. Jerozolimskie róg Marszałkowskiej)
   Warszawa "Wiedeńska" -> Grodzisk Mazowiecki -> Częstochowa -> Sosnowiec Maczki

* Kolej Petersburska wraz z Dworcem Petersburskim (obecnie Dworzec Wileński, choć położony w  nieco innym miejscu)
   Warszawa "Petersburska" (obecnie Wileńska) -> Białystok -> Wilno -> St. Petersburg

* Kolej Terespolska wraz z Dworcem Terespolskim (zwany później Brzeskim a dziś Wschodnim)
   Warszawa "Terespolska" (obecnie Wschodnia) -> Siedlce -> Terespol -> Brześć

* Kolej Nadwiślańska wraz z dworcem Warszawa-Praga i powstałym później Dworcem Kowelskim
   (obecnie na jego miejscu - Dworzec Gdański)
   Kowel -> Chełm -> Lublin -> Warszawa-Praga -> Modlin -> Mława

* Kolej Warszawsko-Kaliska wraz z Dworcem Kaliskim (Al. Jerozolimskie róg Żelaznej)
   Warszawa Kaliska -> Błonie -> Łowicz -> Łódź Kaliska -> Kalisz

* Elektryczna Kolej Dojazdowa (obecnie Warszawska Kolej Dojazdowa) wraz z tzw. przystankiem początkowym (pierwotnie: Nowogrodzka róg Marszałkowskiej ; obecnie: stacja Warszawa  Śródmieście WKD przy Al. Jerozolimskich)
   Nowogrodzka / Marszałkowska -> Tarczyńska -> Niemcewicza -> Szczęśliwicka -> ... -> Tworki -> Komorów -> Podkowa Leśna -> Grodzisk Mazowiecki
   (w późniejszych latach trasa wielokrotnie modyfikowana)

 

Dworzec Wiedeński (kolei Warszawsko-Wiedeńskiej), pierwszy "główny" dworzec kolejowy w Warszawie (otwarty w 1845r., rozebrany w okresie międzywojennym), usytuowany w pobliżu dzisiejszego Ronda Dmowskiego ; źródło: Wikipedia

Pierwszą łącznicą między liniami na Pradze a linią Warszawsko-Wiedeńską stała się tzw. Kolej Obwodowa - początkowo jednotorowa. Dziś jest to linia prowadząca od peronu 8 Warszawy Zachodniej m. in. wzdłuż Al. Tysiąclecia i dalej do Warszawy Gdańskiej i Warszawy ZOO. Poprowadzona została w XIX wieku bezpośrednio "po obwodzie" zabudowy miejskiej, a jej nasypy stanowiły dodatkowo element forteczny - obronny.

Nadmienić warto iż wiele z wymienionych linii posiadało pierwotnie szeroki tzw. rosyjski rozstaw szyn.

Pierwszą w całej Polsce normalnotorową zelektryfikowaną linią kolejową była EKD (obecna WKD). Nie mniej w sensie elektrycznym jest to w zasadzie linia tramwajowa - korzysta z napięci sieci 600V a nie 3000V jak pozostałe linie kolejowe. 

 Na osobną uwagę zasługuje z pewnością Linia Średnicowa, której budowa była przełomowym momentem w historii warszawskiego węzła kolejowego - jej głównymi funkcjami stały się integracja (w zasadzie połączenie !) istniejących linii oraz stworzenie nowej "nitki komunikacyjnej" przebiegającej bezkolizyjnie przez sam środek miasta.

Wraz z Linią Średnicową powstał Dworzec Główny (obecnie na jego miejscu - podziemny Dworzec Śródmieście) oraz układ torów dla Dworca Zachodniego (sam budynek dworca w formie tymczasowej powstał dopiero w latach 70-tych). Dworzec Główny pełnił swoje funkcje do roku 1945, kiedy to został wysadzony w powietrze przez Niemców.

 Dworzec Główny w okresie II Wojny Światowej (funkcjonował w latach 1933-1945, aczkolwiek budowę kończono dopiero w 1939 - ostateczne zakończenie budowy przerwał jednak pożar, a potem wojna), w miejscu dzisiejszego (podziemnego) Dworca Śródmieście ; źródło: http://www.warszawa1939.pl/

 Jego funkcję przejęła dawna stacja towarowa Kolei Warszawsko-Wiedeńskiej - odtąd jako Warszawa Główna Osobowa (budynek przy ulicy Towarowej, obecnie Muzeum Kolejnictwa). Swoją pierwszorzedną rolę Warszawa Główna Os. odgrywała przez co najmniej 20 lat, następnie stopniowo "oddając" obsługę połączeń kolejowych nowo-powstającemu Dworcowi Śródmieście, a ostatecznie Dworcowi Centralnemu (oddanemu do użytku w 1975 roku). Jednakże mimo powstania Dworca Centralnego, Warszawa Główna nadal obsługiwała pociągi do Warki, Radomia i Kielc. Ruch pasażerski na tej stacji wstrzymano ostatecznie dopiero w roku 1997.

//Na podstawie:
* "Krótka historia kolei w Warszawie"
http://www.warszawa1939.pl/strona_bez.php?kod=koleje
* Warszawikia
http://warszawa.wikia.com
* Wikipedia
http://pl.wikipedia.org